Ftalaten zijn weekmakers die gebruikt worden om de flexibiliteit van kunststoffen te verhogen. Ze worden voornamelijk gebruikt in polyvinylchloride (PVC), een synthetische polymeer. Synthetische polymeren zijn een aaneenschakeling van grote moleculen. Ze vormen de basis voor kunststoffen (plastics) en worden gefabriceerd in chemische fabrieken. PVC heeft allerlei toepassingsvormen, van buizen en vloerbedekking tot speelgoed en coatings. Naast verpakkingen worden ftalaten ook aangetroffen in gerecycled papier en karton. De meest gebruikte ftalaten zijn (2-ethylhexyl) ftalaat (DEHP), diisononylftalaat (DINP), diisodecylftalaat (DIDP), dibutylftalaat (DBP) en benzylbutylftalaat (BBP).
Ftalaten zijn chemisch niet gebonden aan PVC, waardoor ze gemakkelijk kunnen verdampen in voedingsmiddelen. Ze hebben lipofiele eigenschappen waardoor ze ‘vetminnend’ zijn en in vet kunnen oplossen. Dit zorgt ervoor dat ftalaten makkelijk in vette voedingsmiddelen, zoals melk, boter of vlees, opgenomen kunnen worden. Lagere concentraties worden meestal aangetroffen in producten als granen, groenten en fruit.
Acute toxiciteit is laag voor ftalaten. Chronische blootstelling kan echter schadelijke gevolgen hebben voor de gezondheid. Men vermoedt dat ftalaten teratogene (schadelijk voor de foetus) en hormoonontregelende eigenschappen hebben.
Verordening (EU) 10/2011 stelt specifieke migratielimieten (SML) voor plastic materialen en voorwerpen die in contact komen met voedingsmiddelen. Slechts vijf ftalaten zijn toegestaan in de EU (DEHP, BBP, DBP, DINP en DIDP), andere ftalaten zijn verboden. Hiervan mogen de meeste ftalaten alleen worden gebruikt in materialen en voorwerpen van kunststof die bedoeld zijn voor herhaald gebruik (slangen, handschoenen) of in materialen en voorwerpen voor eenmalig gebruik die met niet-vette levensmiddelen in contact komen (verpakkingen, plastic folie), met uitzondering van babyvoeding.
Bisfenol A (BPA) is de meest gebruikte monomeer (enkelvoudige chemische verbinding) in de bereiding van polycarbonaat plastic voor voedselcontactmaterialen. Polycarbonaat is een stevige, harde en transparante kunststof die in tegenstelling tot andere materialen hoge temperaturen aankan. Polycarbonaat wordt gebruikt voor allerlei toepassingen zoals veiligheidsbrillen, helmen, drankflessen en verpakkingen van voedingsmiddelen. Daarnaast wordt BPA gebruikt in epoxyharsen, die gebruikt worden in beschermende coatings en bekledingen voor voedsel en drankblikjes.
BPA wordt voornamelijk aangetroffen in ingeblikt voedsel (vlees- en visproducten) of levensmiddelen verpakt in hard kunststof zoals dranken. Kleine hoeveelheden BPA kunnen vanuit voedselcontactmaterialen migreren in voedingsmiddelen en dranken. Dit zijn voornamelijk restanten van BPA die niet omgezet zijn tot polycarbonaat of coatings. BPA kan ook vrijkomen door warmte, bijvoorbeeld tijdens het opwarmen van een babyflesje of kant-en-klaarmaaltijden, of door contact met basische voedingsmiddelen of reinigingsmiddelen.
EFSA stelt dat BPA momenteel geen risico vormt voor de gezondheid omdat blootstelling aan deze contaminant laag is. Echter heeft het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzoek uitgevoerd waarin naar voren kwam dat BPA negatieve effecten op het immuunsysteem kan hebben. Momenteel is de EFSA deze informatie aan het evalueren om hier conclusies over te kunnen trekken.
Verordening (EG) 1895/2005 stelt de specifieke migratielimiet voor de som van epoxyharsenderivaten (o.a. BPA) op 9 mg/kg in levensmiddelen of simulanten. Richtlijn 2004/19/EG heeft de specifieke migratielimiet voor BPA vastgesteld op 0,6 ug/kg.
KTBA Labelcompliance kan u helpen bij gespecialiseerde vraagstukken. www.ktba.com/nl/labelcompliance