Een goed ontworpen machine of lijn voorkomt besmettingen

Door: Ans Jacobs

Niet zelden hebben ernstige voedselbesmettingen hun oorsprong in het ontwerp of installatie van de gebruikte machines. Door hygiëne-eisen mee te nemen bij het ontwerp en de inrichting van de productielijn is dit te voorkomen. De belangrijkste eis is dat machines, leidingen, bekabeling, apparatuur en omgeving goed zijn schoon te maken!

Volgens de Machinerichtlijn, wetgeving sinds 1995, moeten machines voldoen aan een aantal hygiënische voorschriften. De opgestelde richtlijnen door EHEDG zijn input geweest voor deze Machinerichtlijn en twee belangrijke normen op dit gebied: NEN-EN 1672-2 Machines voor voedselbereiding – Algemene basisregels – Deel 2: Hygiëne-eisen en ISO 14159 Machineveiligheid – Hygiëne-eisen voor het ontwerpen van machines. De normen zijn vrijwel identiek en voor de machinebouwers in de food van groot belang.

De machinebouwer is vrij om zelf methoden te bedenken om aan de eisen van de Machinerichtlijn te voldoen, echter bovenstaande normen bieden ondersteuning om te voldoen aan alle technische eisen. De fabrikant heeft daarnaast meerdere uitdagingen want er mogen ook geen tegenstrijdigheden zijn met andere wetgeving, zoals bv. ARBO, ATEX en eisen m.b.t. elektrische uitrustingen. En behalve de twee genoemde algemene normen, zijn er ook nog talloze normen voor specifieke machines.

Er is een nieuwe versie van NEN-EN 1672-2:2020

NEN-EN 1672-2 beschrijft algemene hygiëne- en reinigingseisen voor machines, apparatuur en onderdelen (bv. leidingen) die worden toegepast in de voedingsmiddelen en voedermiddelenindustrie. De eisen gelden voor alle soorten machines en bijbehorende apparatuur waar hygiënische risico’s voor de consument van het product kunnen optreden. Denk hierbij naast de food ook aan farmacie en cosmetica.
Deze norm is in december 2020 herzien. Hierbij zijn de food-eisen om aan deze norm te voldoen, voor de machinefabrikanten flink verzwaard. Behalve dat de lijst met definities is uitgebreid (meer dan verdubbeld) en de hygiëne-eisen fors zijn herzien, zijn er nog twee ingrijpende wijzigingen:

De verplichte risicoanalyse moet op een andere, nieuwe wijze worden opgesteld. Dit betekent het uitvoeren van een uitgebreide ‘hygienic risk assessment’, waarbij mogelijke gevaren worden gereduceerd door bijvoorbeeld aanpassingen aan het ontwerp en waarbij zo nodig een gebruikershandleiding wordt opgesteld. Deze aanpak is nieuw en zal extra tijd en energie vragen om te implementeren.
Er zijn nieuwe eisen voor reinigbaarheid vastgesteld. Zo moet bijvoorbeeld vermeld worden of een bepaald middel schadelijk is voor de machine.

Deze aangepaste versie heeft dus nog meer aandacht voor de voedselveiligheid.

Wat kan de levensmiddelenproducent doen

Alle verantwoordelijkheid ligt bij machinefabrikanten, maar u als levensmiddelenproducent kan bij de aanschaf van een machine of productielijn wel mee beoordelen of het ontwerp of de installatie voldoet aan hygiënische vereisten. Een veilige productielijn zorgt tenslotte voor veilige producten!

Op dit moment wordt door veel bedrijven bij aankoop alleen gekeken naar de CE markering op een apparaat. Maar in kader van voedselveiligheid heeft dit label alleen weinig waarde. Betekent dit dan zelf de hele NEN-EN 1672-2 norm doorspitten? Niet iedereen is een deskundige op gebied van machines, en de gestelde eisen zijn legio. Daarom in het kort een aantal belangrijke punten waarop gelet kan worden.

In de norm wordt uitgegaan van 3 oppervlaktezones aan een machine of productielijn met voor elke zone andere eisen (bv. verschillende materialen). Deze zones zijn:

Food-zone: machineoppervlakken komen in aanraking met voedsel, of er kan iets van een oppervlak afdruppen wat in het proces terecht komt.
Spat-zone: voedsel kan spatten op deze oppervlakken, maar dit zal niet meer in de productstroom terecht komen.
Niet-food-zone: alle overige gebieden.

Daarnaast zijn de aard van de levensmiddelen en de plaats in de productielijn belangrijke uitgangspunten. Natte of droge producten, natte of droge werkomgeving: dit kan gevolgen hebben voor de eisen aan de machine.
Toch zijn er algemene eisen die eenvoudig te beoordelen zijn bij het aanschaffen van een machine, apparaat of (deel van) een productielijn.

Food-zone: machine-oppervlakken moeten voldoen aan de Food Contact Materials eisen (EG 1935/2004). Dus goed reinigbaar en ondoordringbaar, niet toxisch, niet absorberend, corrosiebestendig en geen negatieve invloed op producten.
In de spat-zone geldt ook goed reinigbaar en ondoordringbaar, niet toxisch, niet absorberend en corrosiebestendig.
In de niet-food-zone geldt corrosiebestendig of daarvoor behandeld.
Gladde oppervlakken zonder mogelijkheden voor achterblijven van productresten.
Overgangen van oppervlakken rond en gestroomlijnd.
Lassen zo hygiënisch mogelijk uitvoeren.
Voorkom permanente verbindingen, dode ruimtes en hoekjes.
Schroeven, moeren, klinknagels, regelpanelen, knoppen en schakelaars vermijden in de food-zone.
Smeermiddelen alleen gebruiken buiten de food-zone.
Machine moet toegankelijk zijn voor reiniging en controle. Geldt ook voor de onderkant en de bevestigingen. Machine minimaal 10 cm van de vloer en kleinere machines (table-top model) bij voorkeur minimaal 5 cm van de ‘tafel’. Let ook op ergonomische omstandigheden.
De machine-basis en pootjes moeten toegankelijk en reinigbaar zijn. Gaten, holtes onder de pootjes moeten worden opgevuld.
Wieltjes niet in de food-zone en ze moeten reinigbaar zijn.
Geen open, holle profielen voor kabels en leidingen. Flexibele kabels en leidingen moeten beweegbaar zijn om te kunnen reinigen.
In de machine geen kabelbinders aanwezig, kabelbinders moeten detecteerbaar zijn.
Ventilatieopeningen in de niet-food-zone, en niet gericht naar de food zone.
Specifieke reinigings- en onderhoudsaanwijzingen moeten in een handleiding zijn opgenomen.
Let op de verplichte onderdelen die meegeleverd moeten worden (zie kader machinerichtlijn)

Uitdaging
Met de aangescherpte eisen in de nieuwe norm worden machinebouwers uitgedaagd om robuuster food safe te ontwerpen volgens de laatste inzichten.
Voor levensmiddelenproducenten wordt het bij de aanschaf van een machine of lijn steeds duidelijker op welke eisen gelet moet worden om tot een juiste keuze te komen. Zo is er weer een belangrijke stap gezet in de voedselveiligheid!

^[1] Verordening (EU) 2019/787 van het Europees Parlement en de Raad van 17 april 2019 betreffende de definitie, omschrijving, presentatie en etikettering van gedistilleerde dranken, het gebruik van de namen van gedistilleerde dranken in de presentatie en etikettering van andere levensmiddelen en de bescherming van geografische aanduidingen van gedistilleerde dranken, het gebruik van ethylalcohol en distillaten uit landbouwproducten in alcoholhoudende dranken, en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 110/2008 PB L 130 van 17.5.2019

stappenplan certificering

Klaar voor de certificering?

Download het stappenplan 'Certificering van uw kwaliteitssysteem'